Batı Balkan ülkelerinden Karadağ, Bosna Hersek, Sırbistan, Kuzey Makedonya, Arnavutluk ve Kosova, uzun yıllardır Avrupa Birliği (AB) üyeliğini beklerken, bir yandan da üyelik için talep edilen şartları yerine getirmeye çalışıyor.
Belçika'nın başkenti Brüksel'de 13 Aralık'ta düzenlenecek AB-Batı Balkanlar Zirvesi öncesi AB'nin genişleme politikası kapsamında yönünü çevirdiği Batı Balkan ülkeleri odak noktası haline geldi.
Bölge ülkelerden Slovenya 2004 ve Hırvatistan 2013'te AB üyesi olurken, Karadağ, Bosna Hersek, Sırbistan, Kuzey Makedonya, Arnavutluk ve Kosova ise Birliğe dahil olabilmek için AB'den gelecek yeşil ışığı bekliyor.
Batı Balkan ülkelerinin AB üyelik süreçleri kendi iç sorunları nedeniyle birçok kez sekteye uğrarken, AB de ülkelerin üyelik yönünde gereken reformları karşılamasını bekliyor.
-Karadağ üyeliğe en yakın ülke
Bölge ülkelerden AB üyeliğine en yakın Karadağ olarak gösteriliyor.
Batı Balkanlar'ın en küçük ülkesi Karadağ 2012'den beri devam ettirdiği AB ile katılım müzakereleri kapsamında tüm 33 faslı açmayı başarırken, 3'ünü ise geçici olarak kapattı.
Karadağ 2020'den bu yana çalkantılı bir siyasi süreç geçirirken, ülke AB üyelik sürecini "donduran" siyasi krizlerle mücadele etti.
En son 11 Haziran'da yapılan genel seçimden 5 ay sonra yeni hükümete kavuşan Karadağ'da yeni Başbakan Milojko Spajic, ülkesinin yeni dönemde AB üyelik sürecine çok daha fazla odaklanacağını söyledi.
Göreve nisanda başlayan yeni Cumhurbaşkanı Jakov Milatovic de ülkesinin dış politikada AB üyeliğinin öncelik olduğunu vurguladı.
-Bosna Hersek 2022'de "aday ülke" statüsü aldı
AB adaylığı için uğraşan Batı Balkan ülkelerinden Bosna Hersek'te 1992-1995'te yaşanan savaşın etkileri özellikle ekonomi üzerinde devam ederken, ülke bir yandan da iç barışın korunmasına ilişkin meşguliyetini sürdürüyor.
Ülkenin ana hedefleri arasında tüm diğer Batı Balkan ülkelerinde olduğu gibi AB tam üyeliği yer alıyor.
Bosna Hersek, Haziran 2013'te Selanik Zirvesi'nde potansiyel aday ülke statüsü verilen Batı Balkan ülkeleri arasında yer aldı.
Ülkenin 2008'de AB ile imzaladığı İstikrar ve Ortaklık Anlaşması, 1 Haziran 2015'te yürürlüğe girdi ve anlaşma sayesinde AB'ye üyelik başvurusu yapmasının önündeki engellerden biri daha kalktı.
AB üyelik başvurusunu 15 Şubat 2016'da yapan Bosna Hersek'in adaylığının, AB'nin 2019'daki Genişleme Strateji Belgesi'nde "henüz erken" olduğu bildirildi ve adaylık müzakerelerinin başlaması için demokrasi, temel haklar, hukukun üstünlüğü ve kamu yönetimi gibi reformları içeren 14 öncelikten oluşan bir yol haritası çizildi.
Ukrayna ve Moldova'ya Haziran 2022'de "aday ülke" statüsünün verilmesinin ardından, siyasi ve ekonomik krizlerin yaşandığı Bosna Hersek'e de aynı statünün verilmesi önerisi gündeme taşındı.
Brüksel'de 15 Aralık 2022'de yapılan zirve toplantısında bir araya gelen AB liderleri, Bosna Hersek'e "aday ülke" statüsü verilmesini kararlaştırdı.
Hali hazırda genç nüfusunun işsizlik nedeniyle AB ülkelerine kaydığı ülkede "aday ülke" statüsü memnuniyetle karşılandı.
Bu arada ülkede 2 Ekim 2022'deki genel seçimlerin ardından kurulan yeni hükümet, AB adaylığı müzakerelerine yeşil ışık yakarak, bu süreç üzerinde çalışacaklarını açıkladı.
-AB üyeliği Boşnakları, Sırpları ve Hırvatları tek görüş etrafında topladı
Ülkedeki savaşı sona erdiren Dayton Barış Antlaşması'nın getirdiği üç kurucu halkı (Boşnaklar, Sırplar ve Hırvatlar) temsil eden yetkililer, ülkedeki hemen hemen tüm konularda farklı görüşlere sahip olmalarına rağmen AB üyeliği konusunda tek görüş etrafında toplandı ve üyeliğe tam destek verdi.
Bosna Hersek Devlet Başkanlığı Konseyi Başkanı ve Hırvat Üyesi Zeljko Komsic, Konseyin Boşnak Üyesi Denis Becirovic ve Sırp Üyesi Zeljka Cvijanovic, ülkenin geleceğinin AB'de olduğu görüşüne destek verdi.
Ayrılıkçı eylemleriyle bilinen ve ülkedeki iki entiteden Sırp Cumhuriyeti (RS) Başkanı Milorad Dodik de sürece tam destek verirken, NATO üyeliğine karşı olduklarını defalarca dile getirdi.
Son olarak 5 Aralık'ta Brüksel'deki AB-Bosna Hersek Yüksek Düzeyli Siyasi Diyalog Toplantısı'nda bir araya gelen, AB Komisyonunun Genişlemeden Sorumlu Üyesi Oliver Varhelyi ile Bosna Hersek Bakanlar Konseyi Başkanı Borjana Kristo, ülkenin AB üyeliğine dair umut verici açıklamalarda bulundu.
Varhelyi, Bosna Hersek'in bir yılda kat ettiği mesafeden övgüyle bahsederek Mart 2024'te üyelik müzakerelerine başlanabileceğini bildirdi. Kristo ise AB üyelik müzakerelerinin başlatılması için yıl sonuna kadar nihai bir tarih beklediklerini kaydetti.
-Sırbistan'ın 2030'a kadar üye olması bekleniyor
Sırbistan AB üyelik sürecinin uzun süredir devam ettiği bölge ülkelerden birisi olurken, 2012'de aday ülke statüsü alan Sırbistan 35 fasıldan 22'sini başarıyla açtı.
İki yıllık duraksamanın ardından üyelik sürecini 2021'de yeniden canlandıran Sırbistan'ın 2030'a kadar AB üyesi olacağı belirtiliyor.
Sırbistan'ın, 2008'de tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Kosova'yı hala kendi toprağı olarak görmesi ve Kosova ile sık sık gerginlik yaşaması AB üyelik sürecini olumsuz etkileyen en önemli faktör olarak gösteriliyor.
Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic, her fırsatta Sırbistan'ın AB üyesi olması istediğini ifade ederken, Kosova konusunda "bağımsızlığı tanıma" beklentisini yerine getiremeyeceklerini de vurguluyor.
-Kuzey Makedonya'nın AB üyelik süreci yaklaşık 20 yıldır devam ediyor
NATO üyeliğine geçen yıllarda kavuşan Kuzey Makedonya, yaklaşık 20 yıldır AB üyeliği peşinde koşturuyor.
2005'te AB "aday ülke" statüsü verilen Kuzey Makedonya, önce güney komşusu Yunanistan ardından da doğu komşusu Bulgaristan’ın engellemeleri nedeniyle bu yönde ciddi ilerleme kaydedemedi.
Öncesinde ismi Makedonya olan ülke ile Yunanistan arasında yaşanan isim sorunu, Birleşmiş Milletler (BM) arabuluculuğundaki müzakerelerinin ardından çözüme kavuşturuldu. İki ülke arasında Haziran 2018'de Prespa Anlaşması imzalandı.
Ülkenin adını "Kuzey Makedonya" olarak değiştirmesi için Eylül 2018'de referandum yapıldı. Referandumda "Makedonya ve Yunanistan arasındaki anlaşmayı kabul ederek AB ve NATO üyeliğine var mısınız?" sorusu yöneltilen halkın yüzde 91,46'sı "evet" oyu kullandı.
Adını değiştirerek güney komşusunun engelini kaldıran Kuzey Makedonya, 2020'de NATO üyesi olmayı başardı ancak bu sefer AB yolunda diğer komşusu Bulgaristan'ın engeline takıldı.
Ortak tarih, dil ve ülkedeki Bulgar topluluğunun haklarına ilişkin talepler üzerindeki anlaşmazlık nedeniyle Bulgaristan, Kasım 2020'de Kuzey Makedonya'nın AB ile müzakere çerçevesini veto etti.
Anlaşmazlığın çözümü adına, Kuzey Makedonya Dışişleri Bakanı Bujar Osmani ve dönemin Bulgaristan Dışişleri Bakanı Teodora Gençovska, 17 Temmuz 2022'de Bulgaristan'ın başkent Sofya'da, Kuzey Makedonya'nın AB ile müzakerelere başlaması için kilit belgelerden biri olan ikili protokolü imzaladı.
Kuzey Makedonya, nihayetinde batıdaki komşusu Arnavutluk ile 19 Temmuz 2022'de AB ile katılım müzakerelerine başladı, ilk hükümetler arası konferans gerçekleşti. Ancak bundan sonra Kuzey Makedonya'nın AB yolculuğuna devam edebilmesi için Bulgaristan ile imzalanan ikili protokolden kaynaklanan gerekli anayasal değişiklikleri yapması gerekiyor.
-Arnavutluk AB üyelik sürecine adapte oluyor
Arnavutluk ise Haziran 2014'te AB aday ülke statüsünü aldı. Ülkenin Avrupa entegrasyonu sürecinde önemli anlardan biri de komşusu Kuzey Makedonya ile 19 Temmuz 2022'de AB ile ilk hükümetler arası konferansın gerçekleşmesi oldu.
Aynı yıl 6 Aralık'ta AB-Batı Balkanlar Liderler Zirvesi ve 16 Ekim 2023'te Berlin Süreci Liderler Zirvesi'nin başkent Tiran'da düzenlenmesi Arnavutluk-AB ilişkilerine ayrı bir boyut kazandırdı.
Ancak Arnavutluk'un AB entegrasyonu süreci, gerek AB üyesi ülkelerin Arnavutluk'a karşı tutumu gerekse de AB kurumlarının Arnavutluk'taki adalet sistemi, kamu yönetimi veya diğer reformlar gibi çeşitli reformların uygulanmasındaki ilerlemeye ilişkin yaklaşımları nedeniyle farklı zorluklarla karşı karşıya.
Arnavutluk'ta 14 Mayıs 2023'teki yerel seçimler öncesinde 12 Mayıs'ta "seçimlerde aktif yolsuzluk" yaptığı suçlamasıyla gözaltına alınan ve tutukluluk hali devam eden Himara Belediyesinin seçilmiş Başkanı, Yunan kökenli siyasetçi Alfred Beleri davası da Yunanistan'ın Arnavutluk'un Avrupa entegrasyon sürecine ilişkin tutumunu da gündeme getirdi.
Yunanistan konu hakkında Arnavutluk'un AB’ye üyeliğine engel koyacağı yönünde uyarılarda bulunarak, "Ülkedeki etnik azınlıkların haklarına saygı gösterilmesi" konusuna dikkati çekmişti.
AB-Batı Balkanlar Zirvesi öncesi Arnavutluk, Kasım 2023'te tarama süreci olarak bilinen, Arnavutluk mevzuatının AB mevzuatıyla uyumluluğunu inceleme sürecini başarıyla tamamladı.
Arnavutluk makamlarına göre, bu sürecin tamamlanması ülkeyi AB'ye daha da yaklaştırdı ve entegrasyonun diğer aşamalarına daha da hazır hale getirdi. Arnavutluk için bundan sonraki adım, Arnavutluk ile AB arasında temel konulara ilişkin ilk müzakere fasıllarının açılması olacak.
-Kosova üyelik başvurusunu 1 yıl önce teslim etti
Kosova'nın AB üyelik başvurusunu teslim etmesinin üzerinden 1 yıl geçmesine rağmen bu yönde pozitif bir gelişme yaşanmadı.
Kosova'nın kuzeyinde 2023 boyunca yaşanan gerginliklerin ardından AB ülkeye bir takım cezai tedbirler uyguladı. Tedbirler özellikle ülkenin birkaç alandaki AB fonlarından yararlanmasını engelliyor.
Kosovalı liderler, tedbirlerin kaldırılması için üzerlerine düşeni yaptıklarını belirterek, "adil olmayan" bu tedbirlerin en kısa sürede kaldırılmasını talep ediyor.
Liderler ayrıca Kosova’nın gelecek dönemde Avrupa Konseyine tam üye olma ve NATO üyeliği için ön koşul olan Barış için Ortaklık programına üye olma konusunda AB ülkelerinden destek görmeyi umuyor.
Kosova'nın AB entegrasyonunun hızlanabilmesi için ülkede çoğunluğu Sırplardan oluşan yerleşim yerlerinde, "Sırp Belediyeler Birliği"nin kurulmasına izin verip, Sırbistan ile ilişkilerini normalleştirmesi gerekiyor. Ekim ayında AB liderleri, bu birliğin kurulması için iki ülkenin liderlerine bir tüzük taslağı sundu. Taslakta zaman kaybetmeden birliğin kurulması talep ediliyor.
Kosova bu yönde olumlu bir adım atıp, Batılı liderlerin taleplerini karşılarsa, AB ve diğer kurumlara entegrasyon süreci hız kazanabilir.
Öte yandan, Kosova vatandaşları, 1 Ocak 2024'ten itibaren Şengen Bölgesi'ne 180 günlük süre içinde 90 güne kadar vizesiz seyahat edebilecek. Kararın uygulanmaya konulmasının ardından ülkenin AB'ye daha da yakınlaşacağı tahmin ediliyor.